Қазақстанның киелі жерлері
Арыстан баб кесенесі
XX ғасыр басындағы сәлет ескерткіші
Бұл кесене XXI ғасырда өмір сүрген діни көріпкел Арыстан баб мазарының үстіне салынған. Кесененің бірінші құрылысы XIV-XV ғасырға жатады. Сол құрылыстан кесілген айван тізбектері қалған. XVIII ғасырда көне мазардың орнында жер сілкінісінен кейін екі кесілген ағаш тізбекке тірелген айванмен салынған екі күмбезді құрылыс орнатылды. XVIII ғасырда құрылыс қиратылып, фриз жазбалары бойынша 1909 жылы қайта салынды. 1971 жылы жоғары деңгейдегі грунт сулары салдарынан мешіт құлатылып, қайта орнатылды. Құрылыс алебастр ерітіндісінде күйдірілген кірпіштен қабырғаның сырт жағына салынды.
Қазіргі кезде бұл кесене Орталық Азиядағы қажылық міндетті өтейтін мұсылман киелі жерлерінің бірі болып саналады.
Аңыз бойынша Арыстан баб Мұхаммед пайғамбардың елшісі болған. Бір күні Мұхаммед пайғамбар өзінің шәкірттерімен құрма жеп отырған еді. Бір құрма қайта-қайта ыдыстан құлай беріп, пайғамбар ішкі дауысты естіді: « Бұл құрма Сізден кейін 400 жыл алдағы уақытта туылатын мұсылман бала Ахметке арналған» Сонда пайғамбар шәкірттері ішінен бұл құрманы кім иесіне жеткізетінін сұрайды. Ешкім сұранған жоқ. Пайғамбар сұрақты қайта қойғаннан кейін, Арыстан баб былай деді: « Егер Сіз Алла Тағаладан 400 жыл сұрап берсеңіз мен бұл құрманы иесіне жеткіземін» Халық аңыздарынан және жазба деректеріне қарағанда («Рисолаи Сарем-Исфижоб» және Куприлозада кітабы) Арыстан баб Ахмет Яссауидің ұстазы болып құрманы жеткізеді. Қазіргі кезде Арыстан баб мазары үстінде 30*13 метр аумағы бар кесене тұр. Тарихи деректер бойынша XII-XVIII ғасырларда кесене бірнеше рет қайта салынып, қайта жаңартылды.
Қожа Ахмет Яссауи ұлы әулие мен діни көріпкел 1103 жылы туылып 1166 жылы қайтыс болған. Мұсылмандар ішінде Қожа Ахмет Яссауи Мұхаммед пайғамбардан соң екінші болып саналады. (Түркістан)
Арыстан баб кесенесі – Қожа Ахмет Яссауидің ұстазы жерленген орны болып келеді. Аңыз бойынша, о дүниеге кетер алдында Мұхаммед пайғамбар Арыстан бабқа аманат тасбиғын берді, ал ол 11 жастағы бала Қожа Ахмет Яссауиге ұсынды. Арыстан баб кесенесі жанында емдеу қасиеттері бар өте тұзды сулы құдық бар. (Сайрам ауылы)
- Ибрагим-ата мазары - Қожа Ахмет Яссауидің әкесі (Сайрам)
- Қарашаш-ана мазары - Қожа Ахмет Яссауидің анасы (Сайрам)
- Гаухар-ана мазары - Қожа Ахмет Яссауидің қызы ( Түркістан)
- Али Қажы мазары - Қожа Ахмет Яссауидің күйеу баласы (Түркістан)
- Баб-Араб мешіті – мұсылмандар Түркістан қаласын екінші Мекке деп, ал сол қасетті жерлерге бару Кіші қажылық деп санайды.
- Домалақ-ана – Анар-ана – бұл қасиетті екі тас арасынан тек сенімі бар адам ғана өте алады.
- Ғайып берген құдығы – тереңдігі 40 метр. Бұл суды тек жаны таза адам ғана толтырып ала алады. Көбіне бұл қолдан келмейтін іс, өйткені шелек не сынады, не су жан-жаққа шашырайды. Бұл екі сынақты жолаушылар Түркістанның киелі жерлерін аралап шыққан соң барады.
Бұл сынақ адам қаншалықты жанын тазартқанын және Алла қаншалықты оның сыйынуын естігенін тексеріледі.
- Айша-бибі кесенесі – бұл жер бала көтере алмайтын және мықты жанұя сұрайтын әйел адамдар аса киелі тұтатын жер болып саналады.
- Райымбек атаның жерленген орны – бұл жерге барып келген адамның жолы болып, жұмыстарында сәттілік болады.
- Скит және 1921 жылы атлыған Серафим мен Феогнаст әулие монахтардың жерленген жерлері бар. Бұл жерде еркектер монастырі орналасқан. Оларға сыйыну денсаулық, сәттілік әкеледі, бәле-жаладан сақтайды.
- Монахово ойпатында үңгір ішінде монахтар әдейі қамалып, қызыл әскерлермен қуылған кезде өздерін жарып жібереді.
- Ребе Леви Ицхок Шнеерсон мазары, яғни қазақ жеріне жер аударылып, иудаизм дінін таратып, Тораны жақсы білетін Любавичский ребе Менахем Мендл Шнеерсон әкесі болып келеді. Мазарға әр жерден еврей ұлтынан адамдар келіп, сыйынады.
- Қозы –Көрпеш және Баян – Сұлу кесенесінде ғашықтар бақыт тілеп, жалғыз адамдар - өмір серігін сұрайды.
- Иса пайғамбардың суреті жақында христиан ұлтын таң қалдырған еді.(Қаратау)
- Қоманқожа-баба және оның екі шәкірттері жерленген жер – « Кімде ұлы жоқ болса ұл беріп, кімде қыз болмаса қыз береді» Күзететін сақтаушы адам арнайы жерлерге кітаптар салып, ашық түсті матадан тұмар жасайды. (Қарағандының шығысында Айдарлы ауылы)
- Құлболды –баба әулиенің мазары қабырғасының шаңы ем болады деп есептеледі.Топырағын суға араластырып ішсе ем болады, әсіресе бала ауруларына көмек болады. ( Шіркейлі ауылы)
- Жар ішіндегі Бекет –ата мазары. Бұл жерге баратын адамдар сол үңгірдің манында қонса, түстерінде қиын мәселелеріне жауап таба алады. (Бейнеу, Маңғыстау облысы)
- Астанадағы әйелдер монастырінде атаусыз жоғалып кеткен адамдарға іздеу салатын жер
- Оптина шөлінің әулиесі Севатиан әкейдің мазары орналасқан. Ол Карлагқа жер аударылып, Қарағандыда алғаш рет Рождество Богородицаға арнап шіркеу салады.
- Белуха тауы – Рерих артынан еретіндер жиналатын жер.
- Аркаим – көне зороастра қала мешіті, ол жерде 12 Аспан жұлдыздары салынған.Жазда бұл жерде зороастраға сенушілер жиналып сыйынады.
Арыстан Баб кесенесі
Арыстан баб ерекше адам болған. Оны аңыздар бойынша Қ.А Яссаудің ұстазы мен жол бастаушысы болып саналады. Арыстан баб XII ғасырда жерленген. Жуықтап сол кезде кесене де салынған. Бұл сақталған кесене XX ғасырдың басында салынған. Бірінші бөлмеде Арыстан баб орналасқан, екіншісінде – шәкірттері Хермет-баба, Қарға баба, Лашын баба жерленген.
Қожа Ахмет Яссауи кесенесі
Түркістан қаласы қазақ хандығының ең бірінші астанасы. Қаланың көне атауы –Яссы. Яссы Ұлы Жібек Жолының сауда орталығы және округі болған. XII ғасырда әсіресе Қ.А Яссауи көшіп келген соң ерекше атаққа ие болған. Оның өлімінен кейін сол жерде кейін киелі жерге айналған үлкен кесене салынды. Алтын Орданы жеңіп алған соң Әмір Темір ақынға арнап үлкен мазар орнатты. Бірінші салған күйінде ол әлі сол қалпында 6 ғасыр сақталған. Кесене айналасында көптеген басқа да құрылыстар бар: Рабиға Сұлтан-Бегім кесенесі (XV ғасыр, XIXғасырдың 2-ші жартысында қиратылып, 1980 жылы қайта салынды), Есім хан (XVIIғасыр), Белгісіздер жерленген жерлері және т.б. бар. Діни дәстүрлерге байланысты басқа да салулар бар: Чилляхана(XV), жерасты хильветі (XII-XIX ғғ.), шығыс моншасы (XVI-XIX ғғ.)
Ибрагим-ата кесенесі
Бұл кесене Сайрамның солтүстік-шығысында орналасқан шейх Ибрагим- Ахмет Яссауидің әкесі мазарының үстіне салынған. Басындағы құрылысы (XII- XIVғғ.) көп уақыт шыдамай, құлап қалды. Кесене XIX ғасырда қайта салынды. Бұл кісі көріпкел, әулие кісі болған. Сайрам мұражайында жазбалар сақталған.
Қарашаш-ана кесенесі
Сайрам орталығында орналасқан бұл табиғи ескерткіш XIX ғасырға жатады. Алғашқы кезде кесене XIII ғасырда салынған болатын. Қарашаш-ананың шын аты- Айша-бибі, ол шейх Мұсаның қызы болған. Ол өзінің қарапайымдылығымен, сыпайылығымен ерекше адам болған. Қарашаш-ананы әлемнің барлық түріктері аса құрметтейді. Оны аналық қасиеті белгісімен құрмет тұтады.
Айша-бибі кесенесі
Тараз қаласынан 18 км қашықтықта басқа да діни ескерткіш – Айша-бибі мазары орналасқан. (XI- XIIғғ.) Қазіргі кезде ол кесене ЮНЕСКО қатарына алынған. Мазар сырты ерекше қапталған, оны тек Бұхарадағы Исмаил Самани мазарымен ғана салыстыруға болады. Айша –бибі кесенесі Орталық Азиядағы плита түрінде қапталған оюға толы толығымен кесілген терракотамен безендірілген. Кесене безендіруінде бай және әр түрлі геометриялық фигураларымен апталған. Тізбектер терракотамен қапталған жіңішке суреттермен қазақ оюлармен безендірілген. Айша-бибі кесенесі көне орталық-азия түріктер халқының ою-өрнектерінің бай мұражай-сақтаулылардың байлығы болып келеді. Қазіргі кезде бұл ескерткіштерден батыс қабырғасы, ал қалған қабырғалардан – аз ғана суреттер қалған. Мазардың бұрыштарының бірінде көне жазба тақпағы сақталып қалған: «Күз...Қара бұлт.Әлем керемет...» Біздің күнге кесененің тек батыс бөлшегі сақталған. Қазір кесене толығымен жаңартылған. Аумақ жақсы орналастырылған. Қараханидтер сәулет ескерткіштері ішінен бұл ескерткіш кереметі болып саналады. 60 түрлі ою-өрнектері бар эпиграфикалық белдеумен жасалған. Ескерткіш туристтерді тек қана ерекше сәулетімен ғана емес, сонымен қатар сұлу Айша-бибі мен батыр Қарахан арасындағы шексіз махаббаты туралы аңыз да қызықтырады. Айша әйгілі шығыс ақылшысы Зеңгі бабаның қызы болып келеді. Аңыз бойынша Айша өзінің ғашығы Қараханға бара жатқан жолында жыланның шаққанынан қайтыс болған.
Бабаджа-Хатун кесенесі
Айша бибі мазары жанында орналасқан. Бұл кесене де XI- XIIғғ сәулет ескерткіші болып саналады. Кесене ерекше қарапайымдылығымен бағаланады. Соңғы жаңартылуы 2002 жылы болған. Эпиграфикалық жазба бойынша ол жерде жерленген әйел адамның атын оқып білген. Аңыз бойынша ол әйел Айшаның қамқоршысы болған. Ол Айшаны сапар кезінде қасында болған. Айша қайтыс болған соң оның мазары үстінде жағылып тұрған алауды ұстап тұрды. Бұл екі кесене сәулет ескерткіші ретінде және қажылық дәстүрін өткізетін мұсылманның қасиетті жерлері болып есептеледі.
